Genogram - do czego służy?
Użycie genogramów podczas wywiadów rodzinnych pozwala na dokładne przyjrzenie się relacjom emocjonalnym jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny, dogłębne zbadanie struktury rodziny oraz zapoznanie się z funkcjonującymi w badanej przez nas strukturze „mitami rodziny”. Są to przekonania członków rodziny dotyczące siebie nawzajem a także rodziny jako spójnej całości. Genogram pozwala zatem pozyskać informacje niezbędne do dalszego tworzenia hipotez odnoszących się do przyczyn i uwarunkowań rodzinnych tkwiących w różnorodnych zaburzeniach psychicznych i społecznych.
Genogram elementem terapii
Istotnym elementem tworzenia genogramu jest również jego funkcja terapeutyczna, zakłada się bowiem, że rodzina biorąca udział w tworzeniu tego typu obrazu ma możliwość uwolnienia swoich odczuć w procesie terapeutycznym. Wynika to z faktu, że każdy członek danej rodziny pozostaje pod wpływem nieświadomych procesów rodzinnych, które kształtują jego psychikę i sposób zachowania. Specjaliści, tacy jak psycholog Beata Załucka-Gosk, uwzględniają w swojej ofercie stworzenie genogramu, co potwierdza jego skuteczność w terapii.
Schemat genogramu
Genogram nie jest metodą opierająca się na długich przemyśleniach. Tworzy się go za pomocą symboli graficznych i haseł mających funkcje skrótów informacyjnych. Schemat poprawnego genogramu powinien zawierać następujące elementy:
- strukturę rodziny,
- relacje między jej członkami (w tym związki, dystans i konflikty),
- najważniejsze, a zarazem krytyczne wydarzenia w życiu rodziny (śmierć, choroba, rozwód),
- najważniejsze informacje demograficzne na temat każdego z członków (wiek, płeć, wykształcenie oraz wykonywany zawód),
- funkcjonowanie społeczne i psychiczne poszczególnych członków rodziny (problemy natury emocjonalnej, zawodowej oraz problemy szkolne).
Analiza struktury rodziny
Istotnym elementem genogramu jest analiza struktury rodziny, w której główny nacisk kładzie się na układ łączący osoby zamieszkujące wspólne gospodarstwo domowe oraz pozycje jakie zajmowane są przez te osoby. W tym przypadku bardzo ważna jest analiza jaką pozycję zajmuje między sobą rodzeństwo, z uwzględnieniem wieku, płci oraz ważnych wydarzeń z ich życia. Pozycja ta jest ściśle powiązana z oczekiwaniami, jakie posiadają rodzice względem tych dzieci oraz z przyjmowaniem przez nie określonych ról społecznych. Informacje te mogą być niezwykle przydatne w przewidywaniu przyszłych problemów mogących pojawić się na linii poszczególne osoby z danego rodzeństwa - przyszły partner.
Cykl rodzinny w genogramie
Tworzenie genogramu przez psycholog Beatę Załucką-Gosk
Genogram pozwala również na wnikliwą analizę i ocenę cyklu rodzinnego, w skład którego wchodzą poszczególne fazy rozwojowe rodziny. Innymi słowy są to najistotniejsze wydarzenia z życia danej rodziny, wśród których można wymienić narzeczeństwo, małżeństwo, doczekanie się potomstwa, pierwszy dzień dziecka w szkole, opuszczenie przez dzieci domu rodzinnego, nadejście emerytury, choroby, rozwody oraz śmierć. Analiza poszczególnych etapów jest niezwykle ważna, ponieważ problem z realizacją któregoś z nich uniemożliwia rodzinie przejście do następnego z etapów, czego konsekwencja jest brak dalszego rozwoju osobistego poszczególnych członków.
Choroby genetyczne
Kolejną istotną funkcją genogramu jest możliwość pozyskiwania informacji na temat chorób genetycznych, jakie występują w rodzinie, dzięki zbieraniu wiedzy o chorobach przebytych przez poszczególnych członków rodziny. Daje to możliwość dokładniejszej i szybszej diagnostyki w przypadku uskarżania się na występowanie danego objawu chorobowego u któregoś z członków rodziny.
Wzorce zachowań
Genogram umożliwia również stworzyć obraz wzorów zachowań często powtarzających się w obrębie badanej rodziny. Są to między innymi problemy z alkoholem, agresja, przemoc, próby samobójcze, czy też problemy z nadużywaniem leków i innych substancji. Rys taki pozwala na dostrzeżenie przez członków rodziny pewnych powtarzających się sytuacji patologicznych i niebezpiecznych i eliminowanie ich w przyszłości.
Równowaga sił emocjonalnych
Kolejnym niezwykle istotnym elementem diagnozy funkcjonowania rodziny jest analiza dotycząca równowagi sił emocjonalnych jakie występują w relacjach danej rodziny. Jest to ważne, ponieważ zaburzenia w tych relacjach mogą objawiać się jako stany chorobowe. Pierwsza osoba, która odkryła i zwróciła uwagę na zależność relacji emocjonalnych i stanów chorobowych był amerykański psychiatra Murry Bowen. Jego zdaniem w przypadku takich problemów rodzinnych zachodzi najczęściej proces triangulacji polegający na włączania osób trzecich do rozwiązywania problemów natury emocjonalnej, jakie występują pomiędzy dwoma członkami rodziny.
Genogram to metoda, która pozwala niezwykle szybko i dokładnie zebrać wszelkie informacje dotyczące poszczególnych członków rodziny oraz jej funkcjonowania jako całości. Jest również znacznym ułatwieniem w ewentualnych kontaktach na linii terapeuta – rodzina, ułatwia postawienie trafnej diagnozy i wybór odpowiedniego rodzaju terapii. Jest to również metoda ceniona przez lekarzy specjalistów chcących zebrać jak najwięcej informacji dotyczących chorób, objawów chorobowych oraz związków występowania danego schorzenia z sytuacja rodzinną pacjenta. Pozwala to dużo szybciej postawić trafną diagnozę i wdrożyć odpowiedni rodzaj leczenia.