Może być dokonana z różnych przyczyn – z reguły w celu realizacji własnych odczuć, chęci wyświadczenia drugiej osobie przyjemności, udzielenia pomocy, okazania wdzięczności itp. Może dotyczyć zarówno środków finansowych, praw, jak i rzeczy. Zgodnie z kodeksem cywilnym oświadczenie o dokonaniu darowizny powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jeśli jednak przyrzeczone świadczenie zostało spełnione bez zachowania tej formy, to wówczas darowizna i tak zachowuje swoją ważność (np. samodzielny przelew bankowy). Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy z uwagi na przedmiot darowizny przepisy wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron (np. gdy darowizna dotyczy nieruchomości).
1. Odwołanie darowizny – jakie mam możliwości?
Darowizna może zostać odwołana w następujących przypadkach:
- gdy została zawarta umowa, ale sama darowizna nie została jeszcze wykonana,
- gdy darczyńca doznał rażącej niewdzięczności ze strony obdarowanego.
Darczyńca ma prawo odwołać darowiznę, jeśli po zawarciu umowy, ale przed jej wykonaniem jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie nie może nastąpić bez uszczerbku dla własnego utrzymania albo dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Może to również mieć miejsce, gdyby darczyńca doznał rażącej niewdzięczności ze strony obdarowanego. Wtedy nawet w przypadku uprzedniego wykonania darowizny, może ona zostać odwołana, a zwrot przedmiotu takiej darowizny powinien nastąpić zgodnie z przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu. Należy jednak podkreślić, iż odwołanie darowizny nie może nastąpić, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Co ważne, gdy darczyńca nie posiada zdolności do czynności prawnych, przebaczenie takie jest skuteczne, jeśli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem
Czy spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę?
Z powodu niewdzięczności obdarowanego, darowiznę mogą odwołać również spadkobiercy darczyńcy. Mogą to uczynić, gdy darczyńca był w chwili śmierci uprawniony do odwołania darowizny albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była jego śmierć.
Do kiedy i w jaki sposób mogę odwołać darowiznę?
Termin na odwołanie darowizny wynosi rok od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Odwołanie następuje poprzez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2020 r. (sygn. akt II CSK 792/18) takie oświadczenie co do zasady w swej treści nie musi obejmować powodu odwołania darowizny.
Podkreślenia jednak wymaga, że brak jest możliwości odwołania darowizny w sytuacji, gdy czyni ona zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego.
Co może zrobić obdarowany, gdy nie zgadza się z oświadczeniem o odwołaniu darowizny?
Jeśli obdarowany nie zgadza się z oświadczeniem darczyńcy o odwołaniu darowizny, powinien wytoczyć odpowiednie powództwo o zwrot przedmiotu darowizny. Możliwe jest wtedy poddanie ocenie Sądu skuteczności odwołania darowizny przez darczyńcę przez pryzmat wystąpienia (lub nie) odpowiednich przesłanek.
2. Czy dokonanie darowizny może przysporzyć obdarowanemu w przyszłości jakieś obowiązki?
W sytuacji, gdy darowizna została już wykonana, a darczyńca popadłby w niedostatek, na obdarowanym ciąży obowiązek dostarczenia darczyńcy środków w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia. Obdarowany może się od tego obowiązku zwolnić zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
Przy dokonywaniu, jak i otrzymywaniu darowizny należy pamiętać również, iż w przypadku śmierci darczyńcy, darowizna taka, w zależności od daty jej dokonania, może zaliczyć się na poczet całej masy spadkowej darczyńcy lub należnego obdarowanemu zachowku.
Od otrzymanej darowizny – niezależnie, czy będzie to nieruchomość, rzecz (np. samochód), czy pieniądze, konieczne jest uiszczenie podatku od czynności cywilnoprawnych. Istnieje jednak grono osób, które jest zwolnione z tego podatku, pod warunkiem, że dokonają zgłoszenia darowizny do właściwego Urzędu Skarbowego w wyznaczonym terminie.